देवगिरीच्या यादवांचे महत्व महाराष्ट्राच्या इतिहासात अनन्य साधारण असेच आहे.त्यांच्या कर्तुत्वाने महाराष्ट्रात मराठी भाषा व हिंदू संस्कृती रुजण्यास मदत झाली,हि यादवांनी महाराष्ट्र भूमीला दिलेली देणगी आहे असे म्हटले तर वावगे होणार नाही.
प्रथम मथुरा मग द्वारका आणि तेथून सर्व महाराष्ट्र,कर्नाटक,गुजरात,मध्यप्रदेश,राजपुताना अश्या अनेक राज्यात आपली सत्ता गाजविणारे अनेक राजे यादव वंशात होऊन गेले.यादव वंशातील पौराणिक राज्यांचा फक्त आढावा घेत आपण दृद्प्रहर या ज्ञात राजा पासून प्रारंभ करत सर्व प्रभावी यादव राजांचा त्रोटक इतिहास या सदरात आपण माहित करून घेणार आहोत.म्हणजे आपण या कुळात जन्म घेतल्याचा असणारा सार्थ अभिमान दुणावेल.
यादव वंशाचे सार्थ वर्णन हेमाद्री वा हेमाडपंत याने महादेवराय यादवच्या दरबारी असताना लिहिलेल्या "राजप्रशस्ती" ग्रंथात दृद्प्रहाराचे आधीचे ५५ राजांचा उल्लेख केला आहे.सोम(चंद्र)पासून सुरु झालेली हि यादवांची वंशावळ नहुष,ययाती,यदु,ते सुबाहु पर्यंत येऊन भिडते.आता विषय आला तर काही पौराणिक संदर्भ देतो.शतपथ ब्राह्मणात प्रलय व त्या पासून मानव जातीस वाचविणारा मनुचे वर्णन आहे.तोच मानवजातीचा मूळ पुरुष मानला जातो.सोमाचा मुलगा पुरुरवा सोमवंशाचा संस्थापक मानतात.त्याने १०० अश्वमेध यज्ञ केले.त्याचा मुलगा आयु याचा विवाह दानव कन्या प्रभा हिच्याशी झाला.आयु नंतर नहुष याने तर स्वर्गावर स्वारी केल्याचा उल्लेख आहे.त्याचा मुलगा यदु,यदूचा मुलगा क्रोष्ट्रा याच क्रोष्ट्राच्या वंशजांना "यादव"संबोधले जाते.
याच वंशातील भिमरथाची कन्या दमयंती निषाद देशाचा राजा नळ याला दिली होती.पुढे वृष्णी राजाचा वंशात वसुदेव व त्याचा पुत्र कृष्ण जन्मास आले.यादवी नंतर विखुरलेल्या पण महापराक्रमी यादवांनी मालवा,राजपुताना,मध्यप्रदेश,महाराष्ट्र राज्यात आपापली राज्ये स्थापन केली व वाढविली.हा झाला यादवांचा पौराणिक इतिहास.
मध्ययुगीन काळात यादवांचा प्रभाव अधिक वाढत गेला.मान्यखेटचे राष्ट्रकुट व कल्याणीचे चालुक्य यांचे मांडलिक असा राजकीय प्रवास करत सार्वभौम सत्ता स्थापण्या पर्यंत ते यशस्वी झाले.राष्ट्रकुट व कल्याणीचे चालुक्य यांची सत्ता कर्नाटकात होती.त्यामुळे त्यांचे मांडलिक यादव हि कर्नाटकी असावेत असा अपसमज होता.कारण यादव वंशातील राजे व राण्यांची नावे कानडी आहेत.उदा.माल्लुगी,धाडीअप्पा,जैतुगी,भिल्लम त्यांचे विवाह काही कर्नाटकी राजक्न्न्यांशी झाले असले तरी यादव मूळ द्वारकेतून महाराष्ट्रात आले हे खरे आहे.कारण सापडलेल्या कोणत्याही ताम्र्शीलालेखात ते कानडी असल्याचा उल्लेख करत नाहीत पण द्वारकेचा उल्लेख मोठ्या अभिमानाने करतात.
पुढे वेळ मिळेल तसा आपण यादवांचा शेवटचा पौराणिक राजा सुबाहुचा मुलगा व प्रथम अर्वाचीन ज्ञात राजा दृध्प्रहारा पासून एक एक राजा विषयी माहिती मिळविण्याचा प्रयत्न करूया.हे सारे फार रंजक असेल,आपली कुळी कशी होती हे पाहणे खचितच नव प्रत्ययकारी ठरेल.कारण इतिहास माणसाला वर्तमानाचे भान देतो व भविष्याचा वेध घेण्याचे सामर्थ देतो.